“คามุย” จิตวิญญาณ ความเชื่อ และวิถีชนเผ่าไอนุ

ทุกสรรพสิ่งบนโลกล้วนมีจิตวิญญาณสถิตย์อยู่ ทั้งในพืช สัตว์ ไฟ น้ำ และข้าวของเครื่องใช้ที่จำเป็นมนุษย์ หรือแม้แต่พลังธรรมชาติที่มนุษย์ควบคุมไม่ได้ จิตวิญญาณทั้งหมดนี้คือ “คามุย (カムイ)” ในความเชื่อของชนเผ่าไอนุ (アイヌ民族)

คามุยคือ?

คามุย หรือที่มักถูกแปลเป็นภาษาญี่ปุ่นว่า “เทพ (神)” คือความเชื่อของชนเผ่าไอนุที่เคยอาศัยอยู่บนเกาะฮอกไกโดและภูมิภาคโทโฮคุ โดยเชื่อว่าคามุยสถิตย์อยู่ในทุกสิ่งอย่าง และมนุษย์กับคามุยต่างมีอิทธิพลต่อกัน อย่างไรก็ตาม เพราะชนเผ่าไอนุไม่มีอักษรเป็นของตัวเองและไม่มีการจดบันทึก ความเชื่อเรื่องคามุยจึงเป็นการเล่าต่อๆ กันมาและอาจแตกต่างไปตามผู้คนในแต่ละพื้นที่

คามุยที่เกื้อกูลและคามุยที่น่าหวั่นเกรง

เช่นเดียวกันกับทุกความเชื่อที่นับถือเทพหลายองค์ คามุยของชนเผ่าไอนุก็มีทั้งคามุยที่เกื้อกูลมนุษย์และคามุยที่ทำร้ายมนุษย์เช่นกัน

หนึ่งในคามุยที่สำคัญมากที่สุดต่อมนุษย์คือคามุยของไฟ เพราะไฟเป็นสิ่งที่ให้ทั้งความอบอุ่นและแสงกับมนุษย์ และชาวไอนุยังเชื่อกันว่าคามุยแห่งไฟเป็นผู้ส่งสารที่คอยนำคำสวดและคำขอของมนุษย์ไปบอกต่อให้กับคามุยอื่นๆ นอกจากนี้ยังมีนกเค้าแมวฮอกไกโด (シマフクロウ) ที่ชาวไอนุนับถือว่าเป็นคามุยที่คอยคุ้มครอง และคามุยในพืชไม้ที่เชื่อกันว่าคอยช่วยกันไม่ให้สิ่งชั่วร้ายเข้าใกล้ ทั้งหมดนี้ คือคามุยที่ชาวไอนุเชื่อว่ามีคุณต่อมนุษย์และให้ความเคารพนับถือ

แต่นอกจากคามุยที่ช่วยเหลือมนุษย์แล้ว ก็ยังมีคามุยที่เดินทางมาจากโลกของคามุยเพื่อทำร้ายมนุษย์ เช่นคามุยของไข้ทรพิษที่มาเพื่อฆ่ามนุษย์และจะไม่ยอมกลับไปจนกว่าจะทำหน้าที่ลุล่วง หรือคามุยของพายุและฝนฟ้าคะนองที่มนุษย์ต้องยำเกรงเป็นต้น

พิธีส่งคามุย คำขอบคุณจากมนุษย์

สำหรับคามุยที่บรรลุหน้าที่ของตนในโลกมนุษย์แล้ว สักวันคามุยเหล่านั้นก็ต้องกลับไปยังโลกของคามุยตามเดิม ดังนั้น ชาวไอนุจึงทำพิธีส่งคามุยกลับไปยังโลกของคามุย โดยในพิธีจะมีการนำเหล้า อาหาร และของอื่นๆ มาเซ่นไหว้พร้อมกับภาวนาให้คามุยตนนั้นกลับมายังโลกมนุษย์อีกครั้ง ซึ่งเชื่อกันว่าคามุยที่ได้รับการทำพิธีส่งจะนำเรื่องราวความผูกพันธ์กับมนุษย์ไปเล่าให้กับคามุยตนอื่น และทำให้คามุยตนนั้นรู้สึกอยากกลับมาโลกมนุษย์อีกครั้ง รวมทั้งยังเชื่อว่าคามุยที่ได้รับการทำพิธีส่งจะกลายเป็นคามุยที่สูงส่งกว่าเดิม และได้รับความเคารพจากคามุยตนอื่นด้วยเช่นกัน

นอกจากนี้ ชาวไอนุยังประกอบพิธีส่งคามุยให้กับสัตว์ที่ตนเองล่าเพื่อเอาเนื้อและขน โดยชาวไอนุมองว่าการที่ตนล่าสัตว์เป็นการพรากชีวิตของสัตว์ตัวนั้นมา และในร่างกายเนื้อของสัตว์ตัวนั้นมีคามุยสถิตย์อยู่ ดังนั้น ชาวไอนุจึงประกอบพิธีส่งคามุยให้กับสัตว์ตัวนั้นเพื่อส่งคามุยกลับไปยังโลกของคามุยในขณะที่มนุษย์จะรับเอาเนื้อหนังของสัตว์ตัวนั้นมาใช้

คามุย มนุษย์ และธรรมชาติ

ถ้าเราถอยออกมามองความเชื่อเรื่องคามุยในฐานะส่วนหนึ่งของวิถีชีวิตชนเผ่าไอนุ เราอาจจะมองได้ว่าความเชื่อเรื่องคามุยสะท้อนให้เห็นถึงวิถีชีวิตชนเผ่าไอนุในอดีตที่เลี้ยงชีพด้วยการล่าสัตว์และอพยพถิ่นฐานไปเรื่อยๆ ทำให้ชนเผ่าไอนุต้องพึ่งพาและใกล้ชิดกับธรรมชาติ ดังนั้น ธรรมชาติจึงเปรียบเหมือนคามุยที่ชนเผ่าไอนุขาดไม่ได้ และต้องใช้ให้เกิดประโยชน์สูงสุด

ตัวอย่างหนึ่งที่แสดงให้เห็นถึงการนับถือในธรรมชาติคือการทำพิธีขอบคุณและส่งวิญญาณให้กับสัตว์ต่างๆ ที่ชาวไอนุนำมาใช้ ซึ่งมีเช่นพิธีต้อนรับปลาแซลมอนเมื่อเข้าฤดูของปลาแซลมอน และเมื่อฤดูของปลาแซลมอนหมดลง ชาวไอนุจะทำพิธีส่งอีกครั้งเพื่อแสดงความขอบคุณ หรืออีกพิธีหนึ่งคือพิธีส่งคามุยของหมีที่ชาวบ้านล่าได้ในภูเขากลับไปยังโลกของคามุย นอกจากนี้ ถ้าพบว่าหมีตัวที่ถูกล่ามีลูก ชนเผ่าไอนุจะพาลูกหมีตัวนั้นกลับไปเลี้ยงดูที่หมู่บ้านเป็นเวลา 2 ปีก่อนจะทำพิธีสังเวย “อิโยมันเตะ (イヨマンテ)” เพื่อส่งวิญญาณลูกหมีตัวนั้นกลับไปยังโลกของคามุย ปัจจุบันพิธีอิโยมันเตะถูกนำมาใช้เพื่อส่งวิญญาณให้กับสัตว์ที่ตายในอุบัติเหตุหรือสัตว์ที่ถูกจับมาและตายด้วยโรคชรา

ทั้งหมดนี้เป็นความเชื่อเรื่องคามุยของชนเผ่าไอนุที่สะท้อนให้เห็นวิถีชีวิตและภูมิปัญญาของชาวไอนุในการใช้ทรัพยากร รวมถึงมุมมองที่ชาวไอนุมีต่อภัยพิบัติและโรคภัยต่างๆ ซึ่งเป็นหนึ่งในความหลากหลายทางวัฒนธรรมในญี่ปุ่นที่กำลังจะหายไปและยังมีเรื่องราวอีกมากให้ศึกษา

สรุปเนื้อหาจาก: akarenga