ถ้าพูดถึงศิลปะการแสดงของญี่ปุ่น ละครโน (能) และคาบุกิ (歌舞伎) คงจะเป็นสองคำแรกๆ ที่เรานึกออก แต่นอกจากการแสดงทั้งสองนี้แล้ว ในเกาะทางใต้ของญี่ปุ่นยังมีคุมิโอโดริ (組踊) ของจังหวัดโอกินาว่าที่มีเอกลักษณ์เฉพาะจนได้รับการขึ้นทะเบียนเป็นมรดกทางวัฒนธรรมของโลกอยู่ ความพิเศษและเสน่ห์ของคุมิโอโดริมีอะไรบ้าง? มาทำความรู้จักกันค่ะ!
คุมิโอโดริคือ?
คุมิโอโดริ หรือในภาษาถิ่นคือคุมิอุดุอิ (くみうどぅい) เป็นศิลปะการแสดงที่คิดค้นโดยทามะกุสุกุ โจคุง (玉城朝薫) ซึ่งเป็นเจ้าหน้าที่ฝ่ายศิลปะการแสดงของราชสำนักริวกิวในขณะนั้น โดยคุมิโอโดริถูกสร้างขึ้นเพื่อเป็นการต้อนรับและสร้างความบันเทิงให้แก่ผู้แทนองค์จักรพรรดิของจีนซึ่งจะเดินทางมาเพื่อแต่งตั้งกษัตริย์ใหม่ของอาณาจักรริวกิว
ในการคิดค้นคุมิโอโดริขึ้น ทามะกุสุกุ โจคุงได้รวมเอาพื้นฐานการแสดงคาบุกิและละครโนของญี่ปุ่น การแสดงของจีน และการแสดงโบราณของริวกิวมาผนวกเข้าไว้ด้วยกัน กลายเป็นการแสดงรูปแบบใหม่และประสบความสำเร็จเป็นอย่างมากโดยเฉพาะในช่วงปีโชวะที่ 47 (ค.ศ.1972) จนคุมิโอโดริถูกจัดให้เป็นมรดกทางวัฒนธรรมของญี่ปุ่น และยังได้รับการยกย่องไปทั่วโลกเมื่อยูเนสโกลงทะเบียนให้เป็นมรดกทางวัฒนธรรมของโลกเมื่อปี ค.ศ.2010
5 บทละครคุมิโอโดริชื่อดัง
เดิมทีคุมิโอโดริเป็นศิลปะการแสดงที่มีเพียงชนชั้นสูงในราชสำนักริวกิวเท่านั้นที่จะชมได้ แต่ต่อมาการแสดงก็ค่อยๆ เปิดกว้างให้ประชาชนคนทั่วไปสามารถชมได้เช่นกัน นอกจากนี้บทละครคุมิโอโดริที่โจคุงเขียนและยังได้รับความนิยมจนถึงทุกวันนี้ถูกเรียกว่า “โจคุง โนะ โกะบัง (朝薫の五番)” ซึ่งได้แก่บทละครทั้ง 5 เรื่องนี้
1. นิโด เทคิอุจิ (二童敵討)
นิโด เทคิอุจิหรือแปลได้ว่าการล้างแค้นของสองบุตร เป็นบทละครที่เล่าถึงการล้างแค้นของสองพี่น้องลูกชายของโกสะมารุ (護佐丸) ผู้ถูกใส่ร้ายและประหารชีวิตอย่างไม่เป็นธรรม
2. ชุชินคาเนะอิริ (執心鐘入)
ชุชินคาเนะอิริเป็นเรื่องเกี่ยวกับหญิงคนหนึ่งที่ตกหลุมรักชายรูปงามชื่อวากะมัตสึมากจนถึงขั้นกลายเป็นปีศาจและถูกปราบโดยนักบวช
3. อนนะโมโนกุรุอิ (女物狂)
อนนะโมโนกุรุอิเป็นเรื่องเกี่ยวกับหญิงที่ลูกชายถูกลักพาตัวโดยโจรที่มักลักพาตัวเด็กไปขาย หญิงคนนั้นเสียสติไปในขณะที่ตามหาลูกชายแต่สุดท้ายก็ได้พบกันอีกครั้ง
4. โคโคโนะมากิ (孝行之巻)
โคโคโนะมากิเป็นเรื่องของครอบครัวที่มีแม่ ลูกสาว และลูกชายซึ่งต้องใช้ชีวิตอย่างยากจนหลังจากผู้เป็นพ่อเสียชีวิตไป วันหนึ่งทางการได้ประกาศจะให้รางวัลแก่ผู้ที่ยินดีจะสละชีวิตเป็นเครื่องสังเวยเพื่อช่วยทุกคนจากคำสาปของอสรพิษที่สาปที่แห่งนี้ไว้ พี่สาวอาสายอมสละชีวิตเพื่อช่วยครอบครัวแต่สุดท้ายเทพเจ้าเห็นใจในความเสียสละและช่วยเหลือให้ครอบครัวมีความสุขในที่สุด
5. เมคารุชี (銘苅子)
พล็อตเรื่องของเมคารุชีมีอยู่ว่าชายชาวบ้านชื่อเมคารุชีนำผ้าคลุมสวรรค์ของเทพธิดาไปซ่อนทำให้เธอกลับสวรรค์ไม่ได้ ทั้งสองแต่งงานกันและมีบุตรสองคน แต่ไม่นานความลับก็ถูกเปิดเผยและเทพธิดากลับสวรรค์ไปหลังจากหาผ้าคลุมสวรรค์ของตัวเองเจอ ทางราชสำนักได้ยินเรื่องราวประหลาดจึงเข้ามาช่วยเหลือครอบครัวนี้
องค์ประกอบของคุมิโอโดริ
การเข้าใจองค์ประกอบของคุมิโอโดริเป็นสิ่งสำคัญที่จะทำให้เราชมมคุมิโอโดริได้สนุก ซึ่งคุมิโอโดริมีองค์ประกอบหลัก 3 อย่างได้แก่
บทพูด (唱え・台詞)
บทพูดในละครคุมิโอโดริจะมีจังหวะการพูด 8-8-8-6 พยางค์เหมือนบทเพลงริวขะ (琉歌 เพลงริวกิว) และจากบทพูดนี้เราจะสามารถรู้เพศ ฐานะ และบทบาทของตัวละครได้ด้วย อย่างไรก็ตาม บทพูดในละครทั้งหมดจะเป็นภาษาถิ่น แต่ถ้าชมในโรงละคร จะมีจอข้างๆ เวทีที่มีคำแปลภาษาญี่ปุ่นให้เราอ่านกันได้
ดนตรี (音楽)
ดนตรีเป็นส่วนสำคัญในการแสดงความรู้สึกของตัวละครต่างๆ เพราะนักแสดงในคุมิโอโดริจะไม่แสดงสีหน้าใดๆ ทั้งนั้น ดังนั้นดนตรีเลยเป็นสิ่งที่ช่วยแสดงถึงอุปนิสัย ระยะเวลา และการเดินทางของตัวละครให้ผู้ชมได้รู้ ซึ่งเครื่องดนตรีที่ใช้ในคุมิโอโดริได้แก่ ซันชิน (三線) ขลุ่ย โกโตะ (箏) กลองไทโกะ (太鼓) และซอโคะคิว (胡弓)
การรำ (踊り・所作)
แน่นอนว่าขึ้นชื่อว่าเป็นคุมิโอโดริแล้ว การรำก็เป็นองค์ประกอบที่สำคัญในการแสดง โดยนอกจากการเดินเรื่องแล้ว เรายังสามารถเห็นอากัปกิริยาของตัวละครได้ผ่านท่าทางการรำได้ด้วย
เหนือสิ่งอื่นใด ละครนี้สนุกได้ด้วยจินตนาการ!
นอกจากองค์ประกอบทั้งสามอย่างนี้แล้ว อีกสิ่งสำคัญที่จะช่วยให้เราชมคุมิโอโดริได้สนุกคือจินตนาการของเราเอง เพราะฉากที่ใช้ในการแสดงจะมีเพียงผ้าลายบิงกาตะ (紅型) ผืนเดียวและตัวละครจะไม่มีการแสดงสีหน้าใดๆ ด้วย ดังนั้นการจะเห็นภาพว่าตัวละครกำลังทำอะไร อยู่ที่ไหน รู้สึกอย่างไรนั้นเป็นสิ่งที่ผู้ชมอย่างเราต้องจินตนาการขึ้นเอง โดยมีบทพูด ดนตรี และการรำเป็นตัวช่วยเท่านั้น
อยากชมคุมิโอโดริต้องไปที่ไหน?
เพื่อนๆ ที่สนใจชมคุมิโอโดริสามารถเข้าชมการแสดงได้ที่ National Theatre Okinawa (国立劇場おきなわ) ซึ่งถูกสร้างขึ้นเพื่อจัดการแสดงคุมิโอโดริและศิลปะการแสดงอื่นของโอกินาว่าโดยเฉพาะ และสามารถจองตั๋วออนไลน์ได้ผ่านเว็บไซต์ของโรงละครเลย โดยทั่วไปราคาตั๋วจะอยู่ที่ 2000-4000 เยน ขึ้นอยู่กับที่นั่งที่เพื่อนๆ เลือก
National Theatre Okinawa (国立劇場おきなわ)
ที่อยู่: 1-14 4 Chome, Jitchaku, Urasoe, Okinawa, 901-2122
Website: www.nt-okinawa.or.jp
ถ้าเพื่อนๆ ได้มีโอกาสไปเที่ยวโอกินาว่าและอยากลองสัมผัสกับวัฒนธรรมและศิลปะที่หาได้ที่นี่เท่านั้น การชมคุมิโอโดริก็เป็นอีกหนึ่งกิจกรรมที่ไม่ควรพลาดค่ะ
อ้างอิงข้อมูลจาก
National Theatre Okinawa
JTBパブリッシング（2017）「組踊り」『ニッポンを解剖する！沖縄図鑑』，pp.45-46
